Het gebruik van e-sigaretten, of "vapen", is de afgelopen jaren enorm toegenomen onder jongeren. Vapen wordt vaak gezien als een “veiligere” keuze dan roken, maar het blijft een gewoonte met aanzienlijke gezondheidsrisico’s, zeker voor jongeren. Wat drijft jongeren ertoe om deze gewoonte te omarmen, en hoe kunnen we als maatschappij – en specifiek als onderwijsinstellingen – helpen om deze behoefte aan verbondenheid op een gezondere manier te vervullen?
Rituelen spelen al eeuwenlang een belangrijke rol in het creëren van verbondenheid binnen gemeenschappen. Van het delen van een pijp bij inheemse volkeren tot de sociale ceremonieën rond waterpijpen in het Midden-Oosten, rituelen zorgen voor een sterk groepsgevoel en bieden houvast, iets wat voor jongeren in hun identiteitsvormende fase van groot belang is. In dit artikel onderzoeken we eerst de kracht van rituelen door de geschiedenis heen en kijken we vervolgens hoe scholen een omgeving kunnen creëren waarin jongeren gezondere rituelen en manieren van groepsvorming kunnen vinden.
Het Historisch Perspectief: Rituelen en Sociale Verbinding
Rituelen zijn zo oud als de mensheid zelf. In veel culturen werden en worden sociale rituelen ingezet om een hechte groepsstructuur te creëren. Roken heeft bijvoorbeeld lang een rituele functie gehad: denk aan de vredespijp die inheemse Amerikaanse stammen gebruikten om vriendschappen en verdragen te bezegelen, of aan de waterpijpen in het Midden-Oosten, die nog altijd worden gedeeld tijdens sociale bijeenkomsten. Deze handelingen waren niet zomaar gewoonten, maar waren symbolische rituelen die een diepere betekenis hadden.
In al deze tradities zijn de handelingen onderdeel van een groter geheel: ze zorgen ervoor dat de deelnemers zich onderdeel voelen van de gemeenschap. Rituelen versterken niet alleen sociale banden, maar bieden ook een gevoel van veiligheid en identiteit. Voor jongeren, die zich in een cruciale ontwikkelingsfase bevinden, kunnen zulke rituelen van grote waarde zijn. Vapen lijkt soms een nieuwe, moderne invulling van deze oude behoefte aan verbinding te bieden, maar het komt met nadelige effecten voor de gezondheid en het welzijn.
Hoe kunnen we als maatschappij een alternatief bieden dat jongeren eenzelfde gevoel van verbondenheid geeft, zonder de schadelijke effecten van nicotine en andere gezondheidsrisico’s? Scholen, waar jongeren een groot deel van hun tijd doorbrengen, spelen een cruciale rol in het aanreiken van alternatieven die bijdragen aan gezonde groepsvorming en identiteit.
Waarom jongeren naar vapen grijpen: Behoeften aan Verbondenheid en Identiteit
Om te begrijpen waarom jongeren vapen, moeten we de onderliggende behoeften en drijfveren bekijken:
Sociale druk en groepsacceptatie: In een periode waarin erbij horen belangrijk is, kan vapen functioneren als een toegankelijke manier om aansluiting te vinden bij leeftijdsgenoten. De handeling van het delen van een vape of het samen "chillen" met anderen die vapen, creëert een gevoel van verbinding.
Identiteitsvorming en rebels gedrag: Veel jongeren experimenteren met nieuwe gewoontes en willen zich onderscheiden van anderen. Vapen wordt soms een manier om te rebelleren of zichzelf te profileren als uniek of volwassen.
Stressverlichting en ontspanning: Jongeren ervaren tegenwoordig veel druk, van school tot sociale verwachtingen. Sommigen zoeken ontspanning of rust door te vapen, ook al is het effect hiervan vaak tijdelijk en heeft het uiteindelijk juist negatieve gevolgen voor de gezondheid.
Deze behoeften zijn niet uniek voor vapen. Er zijn gezondere manieren om ze te vervullen, manieren die jongeren op een positieve manier kunnen verbinden met zichzelf en met elkaar. Het onderwijs kan hierin een belangrijke rol spelen door jongeren in aanraking te brengen met gezonde rituelen en door een schoolomgeving te creëren die groepsvorming en identiteit ondersteunt zonder afhankelijkheid van schadelijke gewoonten.
Hoe kan het Onderwijs Bijdragen aan Gezonde Rituelen en Groepsvorming?
Het onderwijs kan de behoefte aan verbondenheid en identiteit bij jongeren helpen vervullen. Veel scholen hebben echter omgevingen die deze behoefte niet ondersteunen: pleinen en ruimtes die weinig uitnodigen tot interactie en samenwerking. Door deze plekken om te vormen en door actieve programma’s aan te bieden, kunnen scholen de weg openen voor gezonde groepsvorming en rituelen.
1. Een Inspirerende Schoolomgeving: Maak van het Schoolplein een Sociale Hub
De fysieke omgeving van de school is belangrijk voor de sociale interactie. Veel middelbare scholen beschikken over grote pleinen die vooral worden gebruikt voor korte sociale contacten tijdens pauzes, maar waar weinig faciliteiten zijn die jongeren inspireren of samenbrengen. Door het schoolplein opnieuw vorm te geven, kunnen scholen een plek creëren waar jongeren op een gezonde manier samenkomen.
Concrete ideeën voor een inspirerend schoolplein:
Ontspanningsruimtes: In plaats van een leeg plein, creëer rustige zitkuilen, banken, en groene zones waar jongeren elkaar kunnen ontmoeten. Hier kunnen ze op een ontspannen manier samenkomen voor gesprekken of activiteiten zoals lezen, tekenen of bordspellen.
Creatieve ruimtes: Plaats muurschilderingen, krijtborden of panelen waar leerlingen kunstwerken kunnen creëren. Dit biedt jongeren de kans om samen iets blijvends te maken, wat de sociale cohesie versterkt.
Sport- en spelruimtes: Sport en beweging bevorderen verbondenheid. Denk aan basketbalveldjes, tafeltennistafels of zelfs kleine fitnessruimtes die vrij toegankelijk zijn. Sportactiviteiten brengen jongeren samen op een gezonde en energieke manier.
Groene ruimtes en natuur: Onderzoek toont aan dat natuurlijke elementen stress verminderen en welzijn verhogen. Bomen, plantenbakken, en zelfs kleine tuinen kunnen het plein veranderen in een rustgevende, uitnodigende omgeving.
Door het plein als ontmoetingsplek aantrekkelijker te maken, kan de school gezonde groepsrituelen stimuleren die jongeren op een positieve manier verbinden.
2. Groepsvorming en Rituelen in het Lesprogramma Integreren
Rituelen en groepsvorming kunnen ook binnen het lesprogramma een plek krijgen. Scholen zouden niet alleen op academische vaardigheden moeten focussen, maar ook programma’s moeten aanbieden die de sociale cohesie versterken.
Voorbeelden van groepsvormende programma’s in de lessen:
Creatieve groepsprojecten: In plaats van alleen individueel werk, kan de school groepsprojecten aanbieden zoals gezamenlijke kunstprojecten, toneelstukken of dansvoorstellingen. Door in teams te werken, leren jongeren niet alleen samenwerken maar bouwen ze hechte banden op.
Maatschappelijke betrokkenheid: Betrek jongeren in gemeenschapsprojecten, zoals vrijwilligerswerk, milieuprojecten, of buurtacties. Door samen te werken aan een groter doel, ontwikkelen ze een gevoel van verantwoordelijkheid en samenhorigheid.
Reflectieve sessies en mindfulness: Geef ruimte aan reflectieve momenten zoals mindfulness-oefeningen of klasgesprekken over persoonlijke groei. Deze momenten van bezinning helpen jongeren om zowel met zichzelf als met hun klasgenoten een diepere verbinding aan te gaan.
3. Gezonde Rituelen in de Pauzes en Buiten Schooltijd
De pauzes en tijd na school kunnen waardevolle momenten zijn voor gezonde groepsvorming. In plaats van dat jongeren in hun vrije tijd ongezonde gewoonten ontwikkelen, kunnen scholen hen activiteiten aanbieden die bijdragen aan gezonde verbinding en identiteit.
Gezonde groepsactiviteiten tijdens pauzes of na schooltijd:
Interesseclubs: Bied jongeren de ruimte om clubs op te zetten, zoals fotografie, koken, dans, of boekenclubs. Dit soort clubs zijn laagdrempelige manieren voor jongeren om gemeenschappelijke interesses te verkennen.
Creatieve ruimtes: Een ruimte met muziekinstrumenten, kunstbenodigdheden of computers voor digitale projecten kan jongeren inspireren en stimuleren om samen iets te creëren.
Workshops en gastsprekers: Organiseer workshops en uitwisselingen met inspirerende sprekers, zoals lokale artiesten of sportcoaches. Deze ervaringen laten jongeren kennismaken met nieuwe interesses en laten hen samen werken aan hun persoonlijke ontwikkeling.
4. Mentorschap en Begeleiding voor Groepsvorming en Identiteit
Mentoren en docenten spelen een cruciale rol in het ondersteunen van jongeren. Door ruimte te maken voor gesprekken over groepsvorming, identiteit en gezonde keuzes, kunnen mentoren jongeren helpen om sterker in hun schoenen te staan.
Hoe mentoren groepsvorming kunnen ondersteunen:
Teambuilding in de klas: Begin het schooljaar met teambuildingactiviteiten en organiseer gedurende het jaar groepsmomenten. Dit geeft jongeren een veilige basis waarin ze sociale vaardigheden ontwikkelen en elkaar beter leren kennen.
Persoonlijke begeleiding: Mentorleerlingen kunnen regelmatig één-op-één gesprekken voeren waarin zij reflecteren op hun persoonlijke en groepsontwikkeling. Door jongeren bewust te maken van hun groepsgedrag en keuzes, ontwikkelen ze gezondere gewoonten.
Ouders betrekken: Samenwerken met ouders is essentieel. Nodig hen uit voor gesprekken over groepsdynamiek en gezond groepsgedrag, zodat jongeren zich thuis en op school ondersteund voelen in hun ontwikkeling.
De populariteit van vapen onder jongeren laat duidelijk zien hoe groot de behoefte aan verbondenheid en identiteit is. In een levensfase waarin jongeren op zoek zijn naar houvast, erkenning en een plek binnen de groep, kan een ritueel zoals vapen snel een rol krijgen als verbindende factor. Echter, gezien de schadelijke effecten van vapen, zowel voor de fysieke als mentale gezondheid, ligt er een grote verantwoordelijkheid bij de maatschappij, en daarin ook het onderwijs om jongeren gezondere alternatieven aan te reiken.
Scholen zijn bij uitstek de plek waar jongeren belangrijke levensvaardigheden ontwikkelen, waar ze niet alleen kennis opdoen, maar ook zichzelf en hun sociale rol verkennen. Door in te zetten op inspirerende, veilige en stimulerende schoolomgevingen kunnen scholen jongeren de ruimte geven om gezonde verbindingen met elkaar aan te gaan. Dit begint bij het herinrichten van schoolpleinen tot plekken waar jongeren op een positieve manier samen kunnen komen, maar gaat verder met het integreren van programma’s en activiteiten die samenwerking, creativiteit en groepsvorming centraal stellen.
Het onderwijs kan hiermee bijdragen aan nieuwe, gezondere groepsrituelen, die jongeren dezelfde sociale voldoening geven als het delen van een vape, maar dan zonder de negatieve effecten. Van creatieve groepsprojecten en sportieve activiteiten tot reflectieve sessies en maatschappelijke betrokkenheid – er zijn talloze manieren om jongeren te helpen verbinding te vinden op een manier die bijdraagt aan hun welzijn en persoonlijke groei. Door actief in te zetten op gezonde groepsvorming en identiteit, ontwikkelen jongeren niet alleen sterke sociale vaardigheden, maar ook het zelfvertrouwen en de veerkracht die hen helpen om bewustere keuzes te maken.
In het verlengde hiervan kunnen scholen met gerichte mentorschap en begeleiding een veilige basis bieden waarin jongeren zich gezien en gehoord voelen. Mentoren en docenten spelen een cruciale rol in het bieden van deze ondersteuning en het begeleiden van jongeren in hun zoektocht naar gezonde vormen van zelfexpressie en verbinding. Door ouders erbij te betrekken, versterkt de school deze boodschap ook buiten de schoolmuren, wat jongeren helpt om in hun dagelijks leven duurzame, positieve rituelen te ontwikkelen.
Wanneer scholen jongeren de kans geven om in een positieve, verbindende omgeving hun identiteit te ontdekken en gezonde relaties op te bouwen, bieden ze een krachtig alternatief voor gewoonten zoals vapen. Door te investeren in sociale structuren, inspirerende ruimtes en gemeenschapsgerichte initiatieven, kan het onderwijs bijdragen aan de ontwikkeling van gezonde, veerkrachtige en sociaal bewuste jongeren. Uiteindelijk vormt dit niet alleen gezonde individuen, maar ook een sterkere en gezondere samenleving.